Zaćma to bezbolesna choroba oczu, która polega na nabytym lub postępującym zmętnieniu soczewki oka. Może to doprowadzić do widzenia przymglonego, a w bardzo zaawansowanych przypadkach nawet do całkowitej utraty wzroku. Zaćma u dzieci jest często diagnozowana. Może występować już w momencie narodzin lub pojawiać się w pierwszych latach życia malucha. Co ważne – w młodszym stadium rozwoju często bywa diagnozowana jako dziedziczona.
Duży wpływ na jej rozwój mają także czynniki towarzyszące kobiecie podczas ciąży, przykładowo przebyte choroby zakaźne, takie jak odra czy różyczka lub stosowane leki. Choroby nie należy bagatelizować, gdyż często przyczynia się do nieprawidłowego widzenia i rozwoju dziecka poprzez wtórne niedowidzenie, oczopląs, zez, a nawet zanik gałki ocznej.
Rodzaje zaćmy u dzieci
Wyróżniamy kilka rodzajów zaćmy wrodzonej, które w zależności od swojej lokalizacji w soczewce oka w różnym stopniu upośledzają zdolność widzenia, a także mają wpływ na decyzje dotyczące dalszego postępowania medycznego.
- Zaćma warstwowa – to najczęstsza odmiana choroby tego rodzaju. Zmętnienia układają się w obrębie jądra soczewki położonego na obwodzie, w charakterystyczny sposób „siedzących wierzchem” zmian na równiku jądra płodowego. Dzięki temu, że schorzenie w niewielkim stopniu obejmuje centrum soczewki, zdolność widzenia jest zaburzona tylko częściowo.
- Jądrowa – zmętnienia lokalizują się w jądrze zarodkowym, czyli w części centralnej soczewki.
- Błoniasta – powstaje na skutek przerwania ciągłości torebki soczewki oraz zmętnienia nie zresorbowanej treści soczewki.
- Zaćma całkowita – obejmuje całą soczewkę. Obie te formy zaćmy wymagają leczenia operacyjnego, gdyż mogą wywołać oczopląs oraz uniemożliwiają rozwój funkcji widzenia noworodka.
- Torebkowa przednia i tylna – zlokalizowana odpowiednio w obrębie przedniej lub tylnej torebki
- Biegunowa przednia i tylna – obejmuje przednią lub tylną torebkę wraz z przylegającymi do nich masami soczewkowymi.
Przyczyny zaćmy u dzieci
Przyczyny powstawania zaćmy wrodzonej mogą wynikać z dziedzicznych zaburzeń genetycznych, schorzeń metabolicznych ciężarnej (jak cukrzyca ciężarnych), czy też powstają na skutek narażenia płodu na czynniki toksyczne, zakażenia w trakcie trwania ciąży. Zakłada się również, że na nieprawidłowości tego rodzaju odpowiadają zakażenia wewnątrzmaciczne, które miały miejsce w pierwszym trymestrze ciąży. Nie bez wpływu na ryzyko urodzenia się dziecka z zaćmą jest przyjmowanie przez matkę leków, w tym kortykosteroidów.
Objawy zaćmy
Zaćma u dzieci może objawiać się na wiele różnych sposobów. Zależą one między innymi od tego, czy obejmuje ona jedno oko, czy oba oraz od miejsca zmętnienia soczewki. Dlatego bardzo ważne są badania pod kątem zaćmy przeprowadzone w ciągu 72 godzin od narodzin, a później po ukończeniu 6-8 tygodni.
Zaćma u dzieci objawia się najczęściej występowaniem białych źrenic, częstym przecieraniem oczu oraz brakiem zainteresowania pokazywanym przedmiotem. Pojawia się również charakterystyczny objaw palcowo-oczny, który polega na uciskaniu przez malucha oczu piąstkami lub kciukiem.
Aby w porę zauważyć pierwsze objawy zaćmy u swojego dziecka, zwracaj uwagę na to, czy:
- z trudnością rozpoznaje przedmioty oraz osoby,
- ma problem z podążaniem wzrokiem za osobami lub przedmiotem w ruchu,
- ruchy jego gałek ocznych są szybkie i niekontrolowane,
- dziecko ma problem z widzeniem w jasnym świetle,
- źrenica w oku lub oczach dziecka jest biała lub szara.
Zaćma może pojawiać się również jako choroba bezobjawowa, co dzieje się najczęściej w wypadku choroby nieobejmującej centralnej części soczewki. Przyczynia się to do rozpoznania choroby dopiero na etapie rozwoju przedszkolnego czy dopiero szkolnego.
Leczenie zaćmy u dzieci
Obecnie okulistyka zabiegowa oferuje wiele możliwości operacyjnych na usuniecie zmętniałej soczewki powodującej zaćmę. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii operacyjnych, wykonuje się niewielkie nacięcia gałki ocznej, co odpowiednio minimalizuje inwazyjność i znacznie skraca czas potrzebny na rekonwalescencję pozabiegową.
Docelowo dokonuje się wszczepienia sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej, co pozwala na prawidłowe ogniskowanie, ponieważ oko bezsoczewkowe jest nadwzroczne i nie ma zdolności do akomodacji. Implanty tego rodzaju mogą być stosowane u dzieci powyżej 2 roku życia. Dlatego wieku leczenie zaćmy u dzieci polega na stosowaniu korekcji okularowej lub soczewek kontaktowych, co zapobiega rozwojowi niedowidzenia wysokiego stopnia. Najczęściej jednak samo wykonanie operacji jest niewystarczające i uzupełnione jest o rehabilitację widzenia.
Dobrym rozwiązaniem w leczeniu zaćmy u dzieci może się okazać korekcja bezsoczewkowości pooperacyjnej, w której wykorzystywane są twarde gazoprzepuszczalne soczewki kontaktowe oraz wtórny wszczep IOL w kolejnych latach.
Twarde gazoprzepuszczalne soczewki kontaktowe mają bardzo dobre parametry fizyko-chemiczne, które ograniczają do minimum ryzyko powikłań. Łatwe są też w zakładaniu i ściąganiu oraz w pielęgnacji, co w przypadku małych dzieci jest dużym atutem.
Każdy z przypadków jest jednak rozpatrywany indywidualnie przez lekarza okulistę. Nie wszystkie typy zaćmy wymagają operacji. Obustronne występowanie zaćmy u dzieci rodzaju całkowitego i jądrowego całkowicie uniemożliwia rozwój widzenia, upośledza odruch fiksacyjny i przyczynia się do rozwoju oczopląsu. W tym przypadku zaćmy zabieg wykonuje się zwykle do ukończenia 1 roku życia przez dziecko, a najczęściej w ciągu pierwszych 3 miesięcy życia.
Zaćma u dzieci – czy można jej zapobiec?
W sytuacji, gdy zaćma u dziecka jest uwarunkowana genetycznie, rodzice nie są w stanie jej zapobiec.
W innym przypadku mogą oni zminimalizować ryzyko pojawienia się zaćmy u dziecka. Mowa tu głównie o matce dziecka, która przed zajściem w ciążę powinna zadbać o aktualne szczepienia przeciwko różyczce i ospie wietrznej. Jeśli bowiem zachorowałaby w czasie ciąży, zwiększyłaby tym samym ryzyko zaćmy wrodzonej u swojego dziecka.
Warto też porozmawiać z lekarzem na temat ryzyka związanego z pojawieniem się zaćmy u kolejnego dziecka, gdy poprzednie urodziło się z zaćmą wrodzoną.
Podsumowanie
Przy występowaniu zaćmy u dzieci częściowej okulista rozważa konieczność wykonywania zabiegu operacyjnego. Często początkowo dokonuje się obserwacji zaćmy i ocenia rozwój dziecka. W czasie leczenia zaćmy u dzieci należy mieć świadomość, że korekcja bezsoczewkowości oraz zwalczane niedowidzenia jest długotrwałym procesem i wymaga również współpracy ze strony rodziców. W takim wypadku konieczne jest wykonywanie okresowych badań kontrolnych oraz podjęcie się rehabilitacji wzroku, która trwa minimalnie do ukończenia 8 roku życia przez dziecko. W niektórych przypadkach przy zaćmie dochodzi również do oczopląsu lub występowania zeza. W takich wypadkach leczenie operacyjne jest nieuniknione.
Jeżeli widzisz u dziecka jakiekolwiek niepokojące objawy, które mogą kojarzyć się z zaćmą, zadzwoń i umów się do okulisty na konsultacje.
