Układ odpornościowy to system zaprojektowany do obrony organizmu przed atakiem zewnętrznych i wewnętrznych czynników, które mogą zagrażać bezpiecznemu funkcjonowaniu wszystkich narządów i układów w ciele. Gdy jednak dochodzi do zaburzenia jego działania, obraca się on przeciwko zdrowym komórkom i czynnikom, które w rzeczywistości nie stanowią żadnego zagrożenia. W takiej sytuacji dochodzi do rozwoju bardziej lub mniej groźnych chorób autoimmunologicznych.
Jak duże szkody może poczynić układ odpornościowy i do jakich schorzeń, które często są nieuleczalne, może doprowadzić?
Jak działa układ odpornościowy?
Układ odpornościowy człowieka to niezwykły mechanizm obronny, stworzony do identyfikowania i neutralizowania szkodliwych elementów. Te zaś mogą atakować twój organizm zarówno od zewnątrz, jak i od wewnątrz. Dzięki temu, że system immunologiczny rozmieszczony jest w różnych obszarach ciała, może on bardzo szybko reagować na to, co mu zagraża w danym momencie.
Składa się on z:
Wrodzonego (odporność nieswoista) systemu obronnego
Zabezpiecza przed wnikaniem do organizmu szkodliwych czynników, które mogą zaburzyć jego działanie. Służą mu do tego bariery fizyczne, chemiczne i komórkowe.
Adaptacyjnego (odporność swoista) systemu obronnego
Stanowi drugą barierę, która uruchamiana jest w sytuacji, gdy pierwsza zawiedzie. W rozpoznawaniu i unieszkodliwianiu bardziej lub mniej groźnych drobnoustrojów biorą udział makrofagi oraz limfocyty B i T. Dzięki temu, że zarazki atakujące organizm ludzki mają na swojej powierzchni specyficzne białka (antygeny), limfocyty B mogą wytworzyć przeciwciała, które są dokładnie dopasowane do rodzaju antygenu. Tym samym przy następnym ataku, pozostające we krwi limfocyty zwane komórkami pamięci, będą gotowe do namnożenia się i jego skutecznego odparcia. Z kolei zadaniem limfocytów T jest niszczenie wadliwych lub zainfekowanych wirusami komórek własnego organizmu.
Dzięki tak skomplikowanym i inteligentnym działaniom ze strony układu immunologicznego niemal od pierwszych chwili życia nabierasz odporności na zagrożenia, które czyhają na twoje ciało w codziennym życiu. Mowa tu o odporności czynnej i biernej. W przypadku pierwszej dzieje się to poprzez wytworzenie przeciwciał i komórek pamięci po tym, jak w organizmie doszło do infekcji.
Odporność bierna natomiast powstaje po tym, gdy przyjmiesz szczepionkę z osłabionymi lub zabitymi drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Wiedza na temat tego, jak działa system immunologiczny, pomaga lepiej zadbać o naturalną odporność organizmu i tym samym zmniejszyć ryzyko zapadania na różnego rodzaju choroby.
Niestety, zdarza się też, że układ odpornościowy, zaczyna atakować nie tylko groźne dla organizmu wirusy, bakterie, drobnoustroje czy zmienione chorobowe komórki własne. Skutkiem takiego działania są choroby autoimmunologiczne.
Choroby autoimmunologiczne — gdy zawodzi system obronny organizmu
Nadmierna aktywność układu odpornościowego może doprowadzić do sytuacji, w której zaczyna on atakować zdrowe komórki organizmu. Zamiast je chronić, uruchamia procesy, których celem jest ich zniszczenie. Tak powstają choroby autoimmunologiczne, które dotykają wiele osób na całym świecie.
Pośród ponad 80 różnych chorób autoimmunologicznych, są te, które ograniczają się do jednego narządu (narządowo swoiste) i takie, w których system immunologiczny atakuje całe tkanki lub wiele narządów (układowe).
Do najczęściej występujących należą między innymi:
Choroba Hashimoto
Gdy układ odpornościowy zaczyna atakować tarczycę, dochodzi do przewlekłego limfocytowego stanu zapalnego tego ważnego narządu. Prowadzi to nie tylko do stopniowego wyniszczania tarczycy, ale też spadku produkcji hormonów (niedoczynność tarczycy) i zaburzeń hormonalnych w całym ciele.
Choroba Hashimoto należy do nieuleczalnych, a jedynym, co można zrobić w ramach leczenia, jest łagodzenie jej objawów poprzez uzupełnianie niedoboru hormonów. Jednym z pierwszych objawów jest powiększone wole, co z czasem ustępuję miejsca charakterystycznym grudkom.
Stwardnienie rozsiane
Układ odpornościowy, którego działanie jest zaburzone, może też atakować ośrodkowy układ nerwowy człowieka (mózgowie i rdzeń kręgowy). W przypadku stwardnienia rozsianego niszczy mielinę, która osłania włókna nerwowe, co prowadzi do zaburzenia lub zahamowania przewodzenia impulsów nerwowych. Uszkodzenie mieliny skutkuje powstawaniem blizn, określanych jako ośrodki stwardnień, rozsianych w różnych miejscach. Ogniska tego typu uszkodzeń w mózgu i rdzeniu kręgowym prowadzą do wielu objawów, które utrudniają codzienne funkcjonowanie chorego. Zależą one od miejsca w mózgu lub rdzeniu kręgowym, w którym doszło do powstania blizny, czyli stwardnienia. Mogą wtedy przybrać postać między innym problemów z poruszaniem się, odczuwaniem, czy widzeniem.
Z czasem przybywa na zawsze utraconych włókien nerwowych, przez co choroba się nie cofa, tylko pogłębia. Na szczęście przyjmowane leki i różne formy terapii zmniejszają liczbę rzutów, ilość zmian zapalnych oraz spowalniają postęp niepełnosprawności.
Celiakia
Gdy układ odpornościowy uzna gluten za groźny dla organizmu, może rozwinąć się celiakia, czyli nieuleczalna autoimmunologiczna choroba o podłożu genetycznym. Do reakcji na spożycie glutenu dochodzi głównie w jelicie cienkim. Prowadzi to do stanu zapalnego i uszkodzenia błony śluzowej w tym obszarze układu pokarmowego. Innym skutkiem jest zanik kosmków jelitowych, odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych, co prowadzi do braków.
Poza jelitami, objawy celiakii mogą się pojawiać też w zaburzeniu pracy innych narządów.
Dieta bezglutenowa to jedyny skuteczny sposób leczenia celiakii, który umożliwia dostarczanie do organizmu niezbędnych składników odżywczych z pokarmu.
Toczeń rumieniowaty układowy
Choroba ta zwana jest układową ze względu na duży zakres uszkodzeń, do których prowadzi. Toczeń rumieniowaty układowy może dotknąć zarówno stawy, skórę i nerki, jak i każdy inny narząd. Gdy układ odpornościowy działa w sposób zaburzony, może dojść do nadaktywności limfocytów B, odpowiadających za obronę przed czynnikami zakaźnymi. To nie wszystko, ponieważ mogą one zmienić się w komórki pamięci immunologicznej. Oznacza to, że przy każdym następnym spotkaniu z patogenem, limfocyty od razu będą mogły przejść do ataku. Problem w tym, że źle działający układ odpornościowy tworzy patogenne przeciwciała, przez co atakuje zdrowe komórki własnego ciała.
Dowiedz się więcej: Toczeń rumieniowaty układowy (SLE). Czym jest i jak go leczyć?
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
To kolejna choroba o podłożu autoimmunologicznym, która tym razem atakuje głównie stawy, ale nie ogranicza się do nich. Objawia się w postaci obrzęku stawów, bólu, sztywności, a nieleczona prowadzi do ciężkiej niepełnosprawności i śmierci.
Przyczyną jest uszkodzenie chrząstki stawowej i deformacja stawów. Spowodowane to jest powstaniem wewnątrz stawu reakcji zapalnej o podłożu autoimmunologicznym. Odpowiada za to nieznany czynnik, który pobudza błonę maziową, by bez rzeczywistej przyczyny uruchomiła odpowiedź zapalną. Ta zaś objawia się zwiększeniem objętości błony maziowej, niszczeniem struktur wewnątrz stawu i tworzeniem się wtórnych zmian zwyrodnieniowych.
Inne, często występujące choroby autoimmunologiczne
Oprócz wspomnianych wyżej chorób o podłożu autoimmunologicznym, za które odpowiada zaburzone działanie układu odpornościowego, często spotykane są też inne, a wśród nich:
- cukrzyca typu I,
- choroba Gravesa-Basedowa,
- bielactwo nabyte,
- miastenia,
- choroba Addisona,
- niedokrwistość Addisona-Biermera,
- łysienie plackowate,
- ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia,
- pęcherzyca zwykła,
- choroba Crohna,
- łuszczyca,
- pierwotna marskość żółciowa wątroby,
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- sarkoidoza.
W przypadku wielu chorób o podłożu autoimmunologiczny bardzo ważny jest czas rozpoczęcia terapii. Dlatego po zauważeniu pierwszych objawów umów się na konsultację do lekarza rodzinnego, który skieruje cię do wybranego specjalisty. Możesz też od razu zgłosić się do odpowiedniej poradni, która zajmuje się leczeniem wybranych jednostek chorobowych.
